Jak kształtują się stopy dziecka i czy warto nosić wkładki ortopedyczne?

Ile razy słyszałeś  o małym pacjencie „jak on koślawi stopy, źle siedzi, na pewno muszę iść z nim po wkładki ortopedyczne”. Postaw sprawę na…stopy i przeczytaj, jak wygląda ich prawidłowy rozwój. Rodzice obserwując stopy swoich dzieci, już w pierwszych latach życia, widząc, jak dziecko stawia stopy i jak wyglądają jego kolana, chcą stosować wkładki do butów.  Jak rozwijają się stopy dziecka i czy noszenie wkładek ma sens?

Rozwój fizjologiczny stóp do 6 roku życia

U małego dziecka występuje fizjologiczne płaskostopie, a chodzenie boso jest najlepszym treningiem dla stopy. Chód małego dziecka z nogami skierowanymi do wewnątrz jest również zgodny z naturą.  W drugim roku życia zanika szpotawe ustawienie nóg. Pomiędzy 2 a 4 rokiem życia kąt udowo-piszczelowy małego dziecka osiąga wielkości typowe dla dorosłych . Na przełomie najczęściej  2 i 3 roku życia z prostego ustawienia kolan rozwija się koślawość nóg, która zanika w wieku wczesnoszkolnym. W tym czasie, w okresie fizjologicznej koślawości kolan w pozycji stojącej kolana stykają się, a kostki przyśrodkowe mogą być od siebie oddalone nawet do 7 cm. W tym wieku u dzieci występuje największy zakres rotacji wewnętrznej stawów biodrowych. Skłonność do tej wewnętrznej, zwłaszcza u dziewczynek zmniejsza się od 5 roku życia, u chłopców  następuje ona nieco wcześniej. Po 6 roku życia ponownie może pojawić się koślawość pięt.

Stopy płasko-koślawe 

W wieku 3-6 lat nie jest łatwo rozpoznać czynnościową stopę płasko-koślawą lub zaburzenia rotacyjne w stawach biodrowych. Pojawia się trudność w ocenie, czy nogi są w fazie odpowiedniej dla wieku z koślawością kolan i naturalnym dla tego wieku płaskostopiem, czy jest to już patologiczna stopa płasko-koślawa i typowa dla tego luźna tkanka łączna w ścięgnach, więzadłach i torebkach stawowych. Na skutek codziennego treningu stóp podczas chodzenia, zwiększa się ilość kolagenu w ścięgnach i więzadłach, co podnosi ich wytrzymałość.

Jak więc tworzy się stopa płasko-koślawa? Na skutek zwiększonego skręcenia do wewnątrz kości udowej, powiązanego ze zwiększonym skręceniem do wewnątrz podudzia i przyśrodkowo pochyloną powierzchnią piszczelowo – skokową, narasta obciążenie przyśrodkowej strony stopy skutkujące spłaszczeniem jej przyśrodkowego wysklepienia podłużnego.  Istotny jest również sposób, w jaki dziecko stawia pierwsze kroki, gdyż wadliwe ustawienie stóp prowadzi do niepewności chodu. Dzieci mogą ustawiać krawędzie stóp na zewnątrz lub do wewnątrz – w tym przypadku zaleca się, aby jak najwięcej chodziły bokiem, przytrzymując się np. mebli. Nie powinny być prowadzane za ręce, bo pogłębia to skręcenie stóp na zewnątrz.

Diagnostyka stóp płasko-koślawych

W pierwszych 6 latach życia dziecka nie można bagatelizować ustawienia palców stóp do środka, połączonego z silną rotacją wewnętrzną nóg lub chodu z nogami skierowanymi na zewnątrz. Tylko w tym czasie można wpłynąć na rosnącą chrząstkę i odpowiednio nakierować ją na właściwy tor. Źródło nieprawidłowego ustawienia stóp często tkwi w biodrach, które często mają nieprawidłową rotację zewnętrzną i wewnętrzną. Często występuje asymetria nóg, wadliwe ustawienie osi biodro-kolano-stopa, koślawość pięt większa niż 20° u młodszych dzieci i 5° u starszych, szpotawość pięt i ich asymetryczne ustawienie, brak obciążenia przodostopia i dużego palca w staniu na palcach i skrócenie ścięgna Achillesa.

Prawidłowy wygląd stopy to ta obciążona na pięcie, brzegu zewnętrznym, przodostopiu oraz na palcach. Przyśrodkowa strona podeszwy stopy powinno być lekko uniesiona a w pełni wykształca się ono w wieku około 6 lat. Przodostopie powinno być obciążone na wysokości stawów śródstopno-paliczkowych. Istotna jest również ocena tyłostopia, czyli kąta zawartego między osią podudzia a osią pięty. Kiedy dziecko ma 2-3 lata, za patologiczną uznaje się koślawość tyłostopia w zakresie 20°. Po 6 roku życia koślawość pięt wynosi około 6° i jest fizjologicza, typowa również dla osób dorosłych. Jeśli pięty są skręcone do wewnątrz, oznacza to patologiczną szpotawość.

Badanie koślawości stóp 

W badaniu koślawości stóp istotna jest również ocena położenia pięt w staniu na palcach i nóg w pozycji stojącej tyłem. Należy sprawdzić jak ustawione względem siebie są biodra, kolana i stopy, czy kolana stykają się lub czy są oddzielnie, jak duży jest odstęp między kostkami przyśrodkowymi, jak wyglądają fałdy skóry dołów podkolanowych i pośladkowe – czy są ustawione symetrycznie i na tej samej wysokości. W badaniu stóp ważne jest również ustawienie miednicy, a także ocena symetrii grzebieni kości biodrowych. Zwrócić należy uwagę na ustawienie względem siebie osi bioder i kolan oraz kolan i stóp. Przykładowo – czy tylko przodostopia są ustawione w przywiedzeniu, czy podudzie i stopa są skręcone do środka a rzepka wystaje do przodu, jak są ustawione kolce biodrowe, rzepki i kolana.

W przypadku stopy płasko-koślawej stanie na palcach stymuluje tworzenie się wysklepienia podłużnego i poprzecznego stopy. W badaniach stawów biodrowych  dzieci u dziewczynek bardziej ograniczona jest rotacja zewnętrzna, a u chłopców rotacja wewnętrzna. Należy zwracać uwagę, aby była pełna swoboda rotacji zewnętrznej i wewnętrznej w obu stawach biodrowych. Rotacja wewnętrzna biodra sprzyja tendencji do koślawego ustawienia kończyn dolnych.

Warto zwrócić uwagę, jak dziecko siedzi. Jeśli lubi siadać w siadzie krawieckim, to jednostronnie obciąża tym samym stawy biodrowe. Stwarza tym samym zagrożenie wadliwego ustawienia stóp do wewnątrz.

Co z wkładkami ortopedycznymi?

Kiedy rodzice widzą płaskie stopy u swojego dziecka w wieku przedszkolnym, zdarza się, że sięgają po wkładki ortopedyczne, mające po stronie przyśrodkowej wypukłość, która naciska na wysklepienie stopy po stronie podeszwowej. Ponieważ wkładka poniekąd wykonuje pracę za małą stopę, nie jest możliwe przetoczenie obciążonej stopy w fazie podporowej przez kość skokową, klinowatą oraz I i II kość śródstopia. Wybrzuszenie wkładki wymusza supinacyjne ustawienie stopy, co ogranicza kształtowanie się jej pronacji. W wieku 3 lat u dziecka rozwija się zdolność do wewnętrznej rotacji bioder. Dziecko ustawia nogi do wewnątrz, pięty ustawiają się koślawo a wysklepienie podłużne ulega spłaszczeniu. Koślawość nóg w tym wieku to też norma, bo aparat ruchu przechodzi proces dojrzewania.

Jeśli jednak przyjdzie do was osoba, która stanowczo upiera się, aby jego dziecko nosiło wkładki, należy zwrócić uwagę, iż:

• wybrzuszenie we wkładce uniemożliwia funkcjonowanie przeniesienia obciążenia stopy w fazie podporowej na łuku przebiegającym od kości skokowej do I kości śródstopia. Stopa ustawia się w odwróceniu, co działa hamująco na ustawienie mięśni nawracających stopę.

• wkładki zakłócają mechanizm przetaczania się stopy w fazie podporowej, pięta nie jest w stanie wykonywać ruchów od ustawienia koślawego po ustawienie szpotawe, przez co utrudnione jest kształtowanie podłużnego wysklepienia stopy

• wkładki przejmują aktywność siły mięśni stopy, redukując działanie siły naciągu rozcięgna podeszwowego stopy. Utrudniają również naturalne zmiany kształtu i osi nóg. Do niecałych 3 lat życia dziecka, chód ze stopami skierowanymi do wewnątrz jest naturalnym zjawiskiem i nie wymaga żadnej korekcji a tym bardziej wkładek. Fizjologiczna koślawość nóg, pięt i spłaszczeniem podłużnego wysklepienia przodostopia zazwyczaj zanika do 7 roku życia.

• wadliwe ustawienie stóp może mieć przyczynę w ograniczonej rotacji stawów biodrowych i zaburzeniach osi kolano-biodro. Jeśli tutaj tkwi przyczyna nieprawidłowości w rozwoju stóp, to noszenie wkładek korekcyjnych nie ma sensu.

Twarda wkładka ortopedyczna zupełnie nie ma sensu, a jeśli już stosować wkładki to powyżej 6 roku życia. Taka wkładka powinna być dynamiczna (tzw. dynamiczne wkładki ortopedyczne) – czyli powinna prawidłowo wspierać funkcje biomechaniczne stopy w każdej fazie cyklu chodu.

Stopy dziecka to bardzo ważny temat, który wciąż jest zgłębiany pod względem terapii manualnej i fizjoterapii. Jeśli chcesz przeczytać więcej, zajrzyj do bibliografii 🙂

Bibliografia

B.Zukunft – Huber, „Trójpłaszczyznowa manualna terapia wad stóp u dzieci”, wyd. Elsevier 2013 r.