Czym jest stan zapalny?

Stan zapalny w praktyce fizjoterapeuty – podstawowe wskaźniki

Stan zapalny leży u podłoża wielu schorzeń, z którymi można spotkać się w gabinecie fizjoterapeuty. Jest naturalną „armatą” organizmu w odpowiedzi na czynniki uszkadzające – zarówno te ze środowiska zewnętrznego jak i płynące z własnego ciała. Prawidłowo przebiegający proces zapalny ma na celu usunięcie patogenu, aby pozwolić na przywrócenie homeostazy. Jest to reakcja o niezwykłych możliwościach. Czasem ciało człowieka działa precyzyjnie, szybko i skutecznie wywołując ostrą fazę zapalną by po kilku dniach wrócić do normy. Czasem jednak przewlekłe schorzenia lub nawracająca obecność patogenów nie daje możliwości na skuteczną reakcję. Dochodzi wtedy do powstania stanu przewlekłego – bardzo często będącego przyczyną wielu dolegliwości bólowych.

Skierowanie pacjenta na badania krwi w celu ustalenia poziomu reakcji zapalnej czasem bywa niezbędne i bardzo pomocne w diagnostyce różnicowej i dalszej terapii. Na co warto zwrócić uwagę przy odczytywaniu wyników badań i jak pokierować pacjenta, aby uzyskać wartościowe wyniki? O tym dowiesz się z tego artykułu, którego tematem jest stan zapalny.

OB i CRP – powszechnie znane wskaźniki zapalenia

Obiektywnie stan zapalny można ocenić wyłącznie z wyników pobranej krwi. Na szczególną uwagę zasługują wskaźniki OB (odczyn Biernackiego) oraz CRP (białko ostrej fazy). Pomocne w różnicowaniu mogą okazać się także WBC (białe krwinki) oraz poziom poszczególnych cytokin prozapalnych (interleukiny lub TNF-α). Dwa pierwsze wskaźniki zbadać jest najłatwiej i najtaniej, a badania są powszechnie dostępne. Z tego względu na nich najłatwiej jest bazować, aby później jeśli to potrzebne dokonywać bardziej szczegółowej diagnostyki.

Aby wiedzieć jakie informacje można zdobyć czytając wyniki badań krwi pacjenta warto orientować się czym są wyżej wymienione parametry.

OB czyli odczyn Biernackiego 

OB – wskaźnik sedymentacji krwinek czerwonych. W Polsce znany jako Odczyn Biernackiego, za granicą najczęściej jako ESR (Erythrocyte Sedimentation Rate). Jest jednym z najstarszych testów laboratoryjnych. W badaniu wykorzystywane jest zjawisko opadania krwinek czerwonych w świeżo pobranej krwi przy obecności czynnika przeciwkrzepliwego (np. heparyny) na dno próbówki. Przy pomocy fiolki z miarką obserwuje się tempo opadu krwinek w ciągu godziny. Przyspieszony (podwyższony) opad krwinek może być zaobserwowany w przebiegu ostrych urazów, chorobach \ reumatycznych czy zakażeniach. Spowolniony (obniżony) opad obserwuje się np. przy anemii i alergii.

• Normalna wartość dla dorosłych wynosi odpowiednio 3-15 mm dla kobiet i 1-10 mm dla mężczyzn.
• Warto pamiętać, że u kobiet podczas miesiączkowania lub w czasie ciąży i połogu, wartości OB
  mogą być podwyższone i jest to norma!

CRP – Białko C-reaktywne 

CRP – należy do grupy białek ostrej fazy produkowanych w wątrobie. Jest wczesnym markerem stanu zapalnego. Bierze udział w odpowiedzi immunologicznej biorąc udział w wiązaniu dopełniacza (zespołu białek osocza) ułatwiając tym samym usuwanie patogenów. Ze względu na funkcję białka CRP możliwe jest obserwowanie jego podwyższonych wartości w świeżej, ostrej fazie zapalnej.

• Normą u zdrowego człowieka jest przedział 0,2-2 mg/L. Jednak ze względu na szeroko występujące społeczeństwie ogólnoustrojowe, przewlekłe stany zapalne o niskim nasileniu wartość diagnostyczna została rozszerzona do przedziału 0,2-10 mg/L.
• Stężenia w granicach 10-30-40 mg/L przemawiają za średnio-ciężkim przebiegu procesu zapalnego.
• Wartości 40-100 mg/L świadczą o dużym nasileniu zapalenia.
• W ciężkich przebiegach zapalnych (np.ostrych infekcjach bakteryjnych) poziom CRP może przekraczać 100 mg/L i sięgać wartości nawet powyżej 1000 mg/L.

Stan zapalny w praktyce fizjoterapeuty

Stan zapalny jest ściśle powiązany z bólem i nie jest do końca jasne czy ból może istnieć bez stanu zapalnego. Wskaźniki OB i CRP są ze sobą ściśle powiązane i zazwyczaj oba wykazują podobne wartości. Razem są bardzo wartościowym wskaźnikiem chorób reumatycznych, układowych chorób o podłożu zapalnym, urazów, infekcji czy zakażeń.

Reguła nie istniała by bez wyjątków. Zdarzają się przypadki obserwacji podwyższonego poziomu CRP bez jednocześnie wyższej wartości OB. Są to stany świeżo po ostrych urazach (skręcenia, zwichnięcia stawów zerwania/naderwania mięśni) czy złamania. W ostrych rwach czy zaostrzeniach chorób reumatycznych również można zaobserwować to zjawisko. Przez fakt, że największą odpowiedź białka CRP można zauważyć w pierwszej dobie po urazie jest on dobrym wskaźnikiem występowania aktywnego stanu zapalnego od razu po urazie.

Podwyższone OB bez jednocześnie podwyższonego CRP zdarza się raczej rzadko. Głównie w przebiegach łagodnych zmian reumatycznych oraz ciąży i anemii. Co nie znaczy, że nie zdarza się wcale i przydatny w naszej pracy bywa wielki i czuły nos, niczym u psa myśliwskiego.

Silny stan zapalny w organizmie 

W praktyce gabinetowej niepokojącym sygnałem jest silny stan zapalny, aktywny w organizmie pacjenta w dniu zabiegu. Nie wszystkie techniki terapeutyczne można wykonać, jeśli reakcja zapalna jest silna. Nasza praca obraca się głównie wokół stanów podostrych i przewlekłych. Jeśli świadomie chcemy pracować z pacjentem w stanie ostrym – warto na bieżąco śledzić jego wyniki badań laboratoryjnych i monitorować reakcję ciała na terapię, a także uprzedzić o możliwych pozytywnych i negatywnych skutkach postępowania w gabinecie.

Przy analizie badań należy pamiętać, że u sportowców podejmujący katorżniczy trening, świeżo upieczonych matek, kobiet w ciąży oraz osób starszych czy zaburzonych metabolicznie – wyniki mogą być niespójne z tym, co widać na żywo i na powyższe wskaźniki należy wziąć delikatną poprawkę.

Monitoruj stan pacjenta podczas stanu zapalnego

Spotykając się z pacjentem w swoim gabinecie warto umieć czytać i interpretować podstawowe badania krwi, aby odpowiednio pokierować terapią i dalszym leczeniem stanu zapalnego. Wyniki opisywanych badań są dość ogólne, jednak przeprowadzając dodatkowo szczegółowy wywiad i testy diagnostyczne powinniśmy być w stanie doradzić pacjentowi, co ma dalej robić i pomóc w miarę naszych możliwości znaleźć przyczynę jego dolegliwości. Z racji tego, że na jednej ulicy czasem można znaleźć kilka laboratoriów diagnostycznych konkurujących ze sobą cenowo – warto posiłkować się ich ofertą aby zapewnić sobie i swoim pacjentom najlepszą jakość pracy.

BIBLIOGRAFIA

1. Sikora J.P., Kwiatkowska R. „Przydatność kliniczna oznaczania białka c-reaktywnego i prokalcytoniny w diagnostyce i monitorowaniu uogólnionej reakcji zapalnej”Alergia, Astma, Immunologia, 2015.
2. Siudzińska A., Łobos M., Sujecki A., Paradowski M., „Analiza porównawcza wyników oznaczeń laboratoryjnych biomarkerów zapalenia – wskaźnika sedymentacji krwinek czerwonych (ESR) i białka C-reaktywnego (CRP) w stanach zapalnych u pacjentów hospitalizowanych” Folia Medica Lodziensia, 2013
3. Sproston, N. R., & Ashworth, J. J. „Role of C-Reactive Protein at Sites of Inflammation and Infection.” Frontiers in Immunology 2018