Śledziona – gdy strażnik odporności bije na alarm

Śledziona wydaje się być narządem lekko niedocenianym. Zarówno w medycynie klasycznej jak i w metodach osteopatycznych wydaje się stać nieco z boku i ustępować miejsca swoim kolegom, którzy własnymi dysfunkcjami potrafią wywołać nieco większe “show”. Przez niektóre źródła jest określana niechlubnym mianem narządu niepotrzebnego, zbędnego, bez którego da się żyć. Tymczasem śledziona jest jednym z najważniejszych narządów wewnętrznych i pełni kluczowe funkcje dla utrzymania równowagi układu krwionośnego i immunologicznego. Wiedza o funkcjonowaniu śledziony i objawach, które mogą być skutkiem jej nieprawidłowej pracy okazuje się być przydatną w codziennej pracy z pacjentem.

Gdzie jest śledziona?

Śledziona jest narządem znajdującym się wewnątrzotrzewnowo w lewym podżebrzu – pomiędzy IX a XI żebrem. Zazwyczaj jej kształt przypomina ziarno kawy, które ma około 4 cm grubości, 7 cm szerokości i 11 cm długości. Leży w bezpośrednim sąsiedztwie żołądka, jelita grubego, nerki lewej, przepony, ogona trzustki i płatu dolnego lewego płuca. W zależności od ich wypełnienia, pozycji i ruchu, może w niewielkim stopniu zmieniać swój kształt, położenie i podążać za swoimi sąsiadami. Jej unaczynienie opiera się o pień trzewny, którego odgałęzienie, czyli tętnica śledzionowa zaopatruje narząd w krew i niezbędne składniki odżywcze. Za odprowadzanie krwi ze śledziony odpowiedzialna jest żyła śledzionowa, która wspólnie żyłą krezkową dolną i górną tworzą następnie żyłę wrotną. Unerwienie współczulne pochodzi z metamerów Th5-9, przywspółczulne zapewnia nerw błędny (n. X).

Śledziona i jej funkcje 

Znajomość podstaw anatomii śledziony pozwala na lepsze zrozumienia procesów, które w niej zachodzą a przez to funkcji, które musi spełniać w naszym organizmie. Śledziona jest odpowiedzialna głównie za:

• wytwarzanie limfocytów i obronę immunologiczną,
• degradację starych i nieużytecznych już erytrocytów,
• usuwanie starych płytek krwi,
• magazynowanie krwi.

Dodatkowo w życiu płodowym, śledziona jest odpowiedzialna za erytropoezę i pełni istotną funkcję w procesach krwiotwórczych pomiędzy 8 tygodniem a 5 miesiącem rozwoju dziecka w łonie matki.

Uszkodzenia i schorzenia śledziony

Ze względu na swoją delikatną budowę w wielu sytuacjach może dojść do uszkodzenia tego narządu. Śledziona najbardziej jest narażona na uraz w wyniku wypadków samochodowych, upadków na lewą stronę lub kopnięć w brzuch, kiedy istnieje ryzyko pęknięcia narządu i masywnego krwawienia do jamy brzusznej. W takim wypadku jedynym rozwiązaniem jest usunięcie śledziony (tzw. splenektomia), którą niekiedy stosuje się również w przypadku przewlekłej małopłytkowości. Bez śledziony da się żyć jednak ze względu na masywne powikłania jej braku – zawsze powinno być to rozwiązanie ostatniego rzutu.

Śledziona sama w sobie rzadko daje objawy bardzo charakterystyczne i wyraźne. Dlatego tak często jej dysfunkcje rozpoznaje się dopiero w dużym stadium. Częściej jej stan bywa wyznacznikiem ogólnej kondycji organizmu, jednak zdarzają się sytuacje, w której sama choruje. Takie stany nazywamy odpowiednio:

• Splenomegalia (czyli powiększenie śledziony z zachowaniem jej funkcji) – następującej na skutek m.in.: chorób zakaźnych, niedokrwistości hemolitycznych, białaczek, chorób autoimmunologicznych i innych chorób układowych. Śledziona może w takiej sytuacji powiększyć się nawet do rozmiaru bochenka chleba i przybrać wagę 1kg!!!
• Hipersplenizm (nadaktywność śledziony, często bez zmiany jej wielkości), któremu towarzyszą: niedokrwistość, leukopenia oraz trombocytopenia.

Diagnostyka kluczem do zdrowia

Objawy towarzyszące powiększeniu śledziony lub zmianie jej funkcji często są trudne do zauważenia. O ile hipersplenizm wykaże się zmianami w zawartości elementów morfotycznych we krwi, co może mieć wpływ na samopoczucie i ogólne zdrowie pacjenta, splenomegalia długo może pozostać bezobjawowa. Na skutek zwiększenia śledziony i jej ucisku na inne tkanki pacjent może odczuwać:

• bóle brzucha, klatki piersiowej,
• bóle grzbietu i lewego podżebrza,
• ogólne osłabienie,
• przewlekłe zmęczenie,
• wzmożone narażenie na infekcje.

Leczenie obu schorzeń nierzadko wymaga usunięcia śledziony, jednak bez usunięcia przyczyny jej nieprawidłowego działania, choroba może dalej się rozwijać, tym bardziej, że bez śledziony zostaje upośledzony nasz układ odpornościowy.

Śledziona jest niezwykle ważnym narządem wewnętrznym, który oprócz swoich niesamowitych właściwości jest narzędziem diagnostycznym. Dlatego warto, badając pacjenta, zwrócić uwagę na wyniki podstawowych badań krwi, jego ogólne samopoczucie a także wykonać badanie palpacyjne jamy brzusznej w celu oceny masy śledziony i funkcjonowania innych narządów wewnętrznych. Taka dociekliwość może przełożyć się bezpośrednio na przebieg planowania rehabilitacji lub uratowanie życia pacjentowi, który zmaga się z niezdiagnozowaną chorobą i potrzebuje natychmiastowej pomocy lekarskiej.

Bibliografia:

1. Linguraru, Marius George et al. “Assessing splenomegaly: automated volumetric analysis of the spleen.” Academic radiology vol. 20,6 (2013): 675-84. doi:10.1016/j.acra.2013.01.011
2. Tang, Yong et al. “Hypersplenism: an independent risk factor for myocardial remodeling in chronic heart failure patients.” International journal of clinical and experimental medicine vol. 8,4 5197-206. 15 Apr. 2015
3. Curovic Rotbain, Emelie et al. “Splenomegaly – Diagnostic validity, work-up, and underlying causes.” PloS one vol. 12,11 e0186674. 14 Nov. 2017, doi:10.1371/journal.pone.0186674
4. Torsten Liem, Tobias K. Dobler, Michael Puylaert „Przewodnik po osteopatii wisceralnej. Tom 2”. MedPharm Polska 2017.