Oddziaływanie skoliozy na mięśnie

Skolioza jest schorzeniem, które przebudowuje cały aparat ruchu, wpływa nie tylko na kości i powięź, ale również na mięśnie. Niewłaściwe ich ustawienie, rozciągnięcie lub skrócenie powoduje, że ciało szuka kompensacji i dąży do pionu. Które mięśnie mają szczególny wpływ na boczne skrzywienie kręgosłupa?

Skolioza okiem mięśni

Mięśnie po stronie wypukłej skrzywienia muszą dźwigać wiele i ustawiają się w bardzo dużym rozciągnięciu. Często nie są w stanie podołać obciążeniu i ciągle zmniejsza się ich napięcie. Mięśnie po stronie wklęsłej wraz z przyrostem łuku skrzywienia stają się coraz bardziej rozluźnione, stale się skracają i w efekcie są niewydolne czynnościowo. Zmniejsza się ich zdolność do rozciągnięcia, aż do momentu, kiedy pojawi się ich poważna dysfunkcja.

W skoliozie zawsze dochodzi do wadliwych stosunków pomiędzy zdolnością do przenoszenia obciążeń, a obciążeniami w układzie kostno-więzadłowo-mięśniowym. Raz wytrącone z pionu części szkieletu stopniowo wymuszają rozwój „skoliotycznej równowagi ciała”, która oznacza statyczną dekompensację. Tkanka łączna pozwala na występowanie defektów w aparacie więzadłowym, a stawy kręgowe i żebrowo-kręgowe nie są już ustawione fizjologicznie. Zmieniony skoliotycznie narząd ruchu jest podtrzymywany przez mięśnie, które po jednej stronie są przeciążone i rozciągnięte, a po drugiej stronie przykurczone i ulegają atrofii, co pozwala na znaczącą torsję kręgosłupa. Może dochodzić również do obrotowego ześlizgiwania się kręgu, wskutek czego możliwe są dalsze zniekształcenia. Im większe jest patologiczne działanie sił nacisku i rozciągania, tym większy jest wpływ ma tkankę kostną. W najcięższych przypadkach dochodzi do zrostów kostnych pojedynczych trzonów kręgowych

Skolioza a mięśnie brzucha

Obręcz miedniczna i klatka piersiowa oraz obręcz barkowa są w skoliozach względem siebie skręcone, wskutek czego cierpią wszystkie mięśnie brzucha. W przypadku prawostronnej skoliozy piersiowej włókna mięśniowe mięśnia skośnego brzucha zewnętrznego po prawej i lewej stronie, które w jednej linii biegną równolegle do siebie, ulegają rozciągnięciu. Następstwem tego garb żebrowy może wystawać zarówno z boku, jak i z tyłu. Terapia za pomocą ćwiczeń musi przywrócić równowagę mięśniową. Pozostałe mięśnie brzucha, które są skośnie ułożone, ulegają normalizacji, a tym samym równoważy się całe ustawienie tułowia.

Mięsień czworoboczny lędźwi i mięśnie posturalne

Mięsień czworoboczny lędźwi wraz z prostownikiem grzbietu utrzymuje kręgosłup w pozycji pośredniej, bo obok przyczepu do 12 żebra przyczepia się jeszcze do wyrostków poprzecznych kręgów lędźwiowych. W skoliozie pracuje on jednostronnie i pociąga wyrostki poprzeczne kręgów lędźwiowych w jedną stronę. Następstwem tego jest odchylanie się kręgosłupa lędźwiowego oraz jego skręcanie – w ten sposób rozwija się skolioza lędźwiowa.

Jeśli mięsień ten jest nieaktywny, to nie przyciąga do siebie wyrostków poprzecznych. Za to po stronie garbu żebrowego krąg ześlizguje się w przeciwległą stronę, tworząc kompensacyjne skrzywienie lędźwiowe.

Odchylony w stronę garbu żebrowego tułów musi w równowadze być utrzymywany przez mięsień czworoboczny lędźwiowy oraz przez prostownik grzbietu. Z tego powodu mięśnie te zmuszone są do nadmiernej pracy. W następstwie ogólnego osłabienia tkanki łącznej w skoliozie, co przyczynia się do nadmiernie luźnego aparatu więzadłowego, połączenia kręgów wytrącane są ze swojej naturalnej osi, co sprzyja ich podwichnięciom, a w efekcie powoduje torsję kręgosłupa lędźwiowego objawiającą się skręcaniem wyrostków kolczystych w stronę lędźwiowej wklęsłości. Wyrostki poprzeczne skręcają się razem z biodrem poniżej garbu żebrowego do przodu. Mięśnie po tej stronie w odcinku lędźwiowym ulegają skróceniu, podczas gdy po przeciwnej stronie na skutek torsji wyrostków poprzecznych powstaje pozorny wał mięśniowy.

Mięsień biodrowo-lędźwiowy

Mięsień ten jest najsilniejszym zginaczem każdej pozycji i ma najdłuższe włókna mięśniowe. Posiada dwa przyczepy początkowe – jeden głębiej położony zlokalizowany na wyrostkach poprzecznych kręgów lędźwiowych, a drugi  powierzchownie na trzonach kręgowych 12 kręgu piersiowego, pięciu kręgów lędźwiowych oraz na pierścieniach włóknistych krążków międzykręgowych. Mięsień biodrowo-lędźwiowy podczas skurczu ciągnie  się po skosie ku dołowi i na zewnątrz w kierunku miednicy. Przywiera do wewnętrznej strony kości udowej, a jego ścięgno przyczepia się do szczytu krętarza mniejszego. Jeśli biodro jest ustabilizowane, to wtedy ten mięsień bardzo silnie oddziaływuje na kręgosłup lędźwiowy. Powoduje skłon w stronę, w którą się kurczy oraz równoczesną rotację w przeciwnym kierunku. Dodatkowo mięsień ten, ze względu na to, że przyczepia się na szczycie lordozy lędźwiowej, powoduje wyprost kręgosłupa lędźwiowego – przyczynia się zatem do hiperlordozy.

Najgłębiej położone mięśnie w przypadku skoliozy – rozciągnięte i skręcone, w jakimś stopniu podrażniają tez struktury nerwowe. Derotacja klatki piersiowej względem obręczy miednicznej i barkowej za pomocą ćwiczeń korekcyjnych powoduje odbarczenie tych naciągniętych lub skręcoych nerwów.

Mięsień prostownik grzbietu i biodrowo-żebrowy

Prostownik grzbietu to dwa długie, nakładające się na siebie pasma mięśni leżące wzdłuż kręgosłupa po prawej i po lewej stronie. Mięsień biodrowo-żebrowy dzieli się na część lędźwiową, piersiową i szyjną. Obustronny skurcz tych mięśni powoduje wyprost kręgosłupa i przez to wypychanie żeber do przodu na skutek wyprostu piersiowego odcinka kręgosłupa. Mięsień biodrowo-żebrowy przy jednostronnym napięciu może powodować boczne zgięcie klatki piersiowej. W skoliozie również i te dwa mięśnie znajdują się w nierównowadze, mają różną długość i aktywność po obu stronach kręgosłupa.

W przypadku prawostronnej skoliozy piersiowej zlokalizowany po lewej stronie prostownik grzbietu musi podtrzymywać górną część tułowia przemieszczoną w prawo. Skierowany w lewą stronę łuk wygięcia lędźwiowego z czasem ulega pogłębieniu, a zlokalizowane po lewej stronie zarówno przyczepy mięśnia jak i  żebra przemieszczają się w kierunku brzusznym. Kompensacyjne skrzywienie prawostronne kręgosłupa szyjnego nadmiernie rozciąga szyjną część tego mięśnia po lewej stronie. Osłabiony przez to rozciągnięcie mięsień nie jest w stanie długotrwale przeciwdziałać ciężarowi głowy i pogłębianiu się skrzywienia szyjnego.

Korekcję rozciągniętych mięśni prostownika grzbietu zaczyna się od miednicy i lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Polega ona na wzmacnianiu prawostronnej, lędźwiowej części mięśnia prostownika grzbietu, które ukierunkowane jest na zdolność do derotacji kręgosłupa lędźwiowego. W odcinku szyjnym konieczne jest skorygowanie patologicznego pochylenia głowy, aby zaktywizować nieaktywne mięśnie z prawej strony szyi. Poprzez powtórzenia ćwiczeń dochodzi do przetorowania wadliwego wzorca ruchu w kierunku postawy skorygowanej. Prawostronnie położona część lędźwiowa mięśnia prostownika grzbietu na skutek zbliżenia swoich przyczepów ulega skróceniu i przemieszczeniu. Prawostronnie umiejscowiona piersiowa część mięśnia prostownika grzbietu z kolei w rozciągnięciu podtrzymuje przemieszczoną w lewo obręcz barkową.

Mięsień najszerszy grzbietu

Dlaczego łopatki u dzieci ze skoliozą często odstają? Brak aktywności tego mięśnia powoduje, że nie jest wywierany żaden nacisk mięśniowy na dolny kąt łopatki i może on odstawać do tyłu. Tak właśnie rozwija się skrzydełkowe odstawanie łopatek od klatki piersiowej (scapulae alatae –  z łac. łopatka skrzydlata). W przypadku skoliozy również ten mięsień jest jednostronnie aktywny i względnie skrócony. Z tego powodu po stronie wklęsłej dochodzi do silnego dociskania dolnego kąta łopatki do żeber. Przyczynia się to do ich przemieszczania się ku przodowi, a w efekcie górna krawędź łopatki w stosunku do normalnego położenia nadmiernie odstaje ku tyłowi. Po stronie garbu żebrowego na odmianę mięsień ten jest silnie rozciągnięty i dlatego żebra mogą wystawać do tyłu.

Skolioza i mięśnie klatki piersiowej

Mięśnie piersiowe pociągają barki do przodu. W przypadku skoliozy czynią to tym bardziej, ponieważ ich antagoniści (mięsień czworoboczny, mięśnie równoległoboczne ) nie są napięte. Im bardziej są osłabione, tym mocniej barki przemieszczają się do przodu. W skutek tego pojawia się nacisk na szczuty płuc i mogą pojawić się problemy z prawidłowym oddychaniem.

Skolioza to schorzenie wymagające długofalowego leczenia. Jednak odpowiednia wiedza na temat jej przyczyny sprawia, że naprawdę warto właściwie pokierować małego pacjenta.

Zajrzyj do:

Ch. Lehner-Schroth, P.Grobl – “Trójpłaszczyznowa terapia skolioz. Oddechowo-ortopedyczny system według Schroth, wyd. EDRA 2017