Pomiędzy szczęką a oddychaniem górnożebrowym

Krążąc wokół tematu dysfunkcji związanych z okolicą głowy, nie sposób pominąć dolegliwości bólowych związanych ze stawami skroniowo-żuchwowymi i górnożebrowym, płytkim oddechem. Ich nieprawidłowe funkcjonowanie ma wpływ na wiele narządów. Jak się ma więc szczęka do oddychania i jak zdiagnozować te dolegliwości?

O stawie skroniowo-żuchwowym

Ból i dysfunkcje mięśni, powięzi i aparatu kostnego często mają swoje źródło w stawie skroniowo-żuchwowym. Jeśli pacjent ma z nim problemy, to zazwyczaj pojawia się u niego dysfunkcja mięśnia czworobocznego, dźwigacza łopatki, mięśni pochyłych, mięśnia mostkowo-sutkowo-obojczykowego, mięśni nadgnykowych, skrzydłowego bocznego i środkowego a także żwacza i mięśni skroniowych. Najpowszechniejszy wzorzec postawy u pacjenta z problemem stawu skroniowo-żuchwowego przy przewlekłym bólu może wpływać na nadmierne napięcie stawów kolanowych, zwiększenie przodopochylenie miednicy i lordozy kręgosłupa lędźwiowego, na zaokrąglone barki i odstające łopatki, zwiększoną lordozę szyjną, kompensacyjną nadczynność górnej części mięśnia czworobocznego i dźwigacza łopatki. Serie zmian wywołują zwiększenie aktywności przywodzicieli szczęki i mięśni ją wysuwających, co wywołuje gwałtowną aktywność dysfunkcyjną, a co za tym idzie – napięcie stawów międzykręgowych i kręgosłupa szyjnego. Zanim podejmie się leczenie, konieczne jest określenie tkanek miękkich będących w dysfunkcji.

Skutki napięcia stawu skroniowo-żuchwowego

Napięcie wpływające na staw skroniowo-żuchwowy jest związane z nierównowagą mięśniową, wynikającą z nieprawidłowym funkcjonowaniem szwów twarzy lub czaszki. Przednie ustawienie głowy pogarsza biomechanikę połączenia między głową a karkiem, wywołując napięcia na górnym odcinku kręgosłupa szyjnego przy adaptacji kompensacji przesuniętej ku dołowi na pozostałe struktury kręgosłupa szyjnego i piersiowego. Istotna jest tu również kość gnykowa, która odgrywa kluczową rolę w dysfunkcjach stawu skroniowo-żuchwowego. Nieprawidłowy zgryz, czyli pogorszona pozycja spoczynkowa żuchwy wpływa na postawę szyi. Dysfunkcje szyjne zazwyczaj dotyczą wyprostu na poziomie C0 i C1, który zwiększa aktywność mięśni żwaczy. Zaburzenia wzorców oddychania są połączone ze skróceniem dodatkowych mięśni oddechowych a także z tendencją do oddychania przez usta z pogorszoną pozycją spoczynkową języka. Nieprawidłowe ustawienie miednicy lub kręgosłupa mogą wytworzyć wzorce kompensacyjne przenoszące siły adaptacyjne na struktury czaszki i kręgosłupa.

Napięcia wynikające z nieprawidłowego funkcjonowania kości czaszki mają również wpływ na tkanki miękkie. Ograniczeni kostno-stawowe wpływają na skrócenie powięzi, rozwija się również łańcuch reakcji, w którym niektóre mięśnie skracają się a inne rozciągają. Mięsień staje się nadmiernie bolesny i napięty początkowo od urazu i przeciążenia a później od zachodzących w nim reakcji chemicznych. Uwalniają się w nich takie substancje jak bradykinina, prostaglandyny, histamina, serotonina i jony potasu. Punkty spustowe stają się problemem zarówno w miejscu powstania, jak i w odległej lokalizacji – na skutek napiętych pasm tkanek. Tam, gdzie ból pojawił się przez powtarzalność przyzwyczajeń, emocje czy niewłaściwą postawę, przede wszystkim należy dotrzeć do źródła bólu. Jeśli powtarzające się nawroty bólu mają być zminimalizowane, istotne jest znalezienie równowagi struktury i funkcji ciała, co wymaga zarówno leczenia jak i ponownej diagnostyki postawy i wzorców ciała.

O oddechu górnożebrowym

Warto przyjrzeć się temu, jak oddychamy, Nie tylko dlatego, że oddech jest najważniejszy w naszym życiu, ale również z tego powodu, że nieprawidłowe wzorce oddechowe mogą stanowić ważny czynnik w rozwoju rozmaitych dysfunkcji.

Przewlekły, nieprawidłowy wzorzec oddechowy – hiperwentylacja, oddychanie górną częścią klatki piersiowej – dotyka około 10% osób i często jest połączony z uczuciem niepokoju, przewlekłym zmęczeniem i uporczywym bólem mięśniowym, a także wytwarza długoterminowe zmiany adaptacyjne w kluczowych mięśniach przyczepiających się do czaszki – mięsień mostkowo-sutkowo-obojczykowy oraz górna część mięśnia czworobocznego. Taki sposób oddychania polega na używaniu górnej części klatki piersiowej a nie przepony. Przy takim wzorcu oddychania dodatkowe mięśnie oddechowe stają się nadmiernie aktywne i napięte, a ponieważ są to mięśnie posturalne, z czasem ulegają przewlekłemu skróceniu.

Wzorzec tego rodzaju oddychania prowadzi do nadmiernego wydychania dwutlenku węgla – strumień krwi staje się zbyt zasadowy dla prawidłowego działania fizjologicznego. Zasadowość oddechowa prowadzi automatycznie do poczucia lęku i niepokoju, powodując zwiększenie nieprawidłowego wzorca oddychania. Płytki oddech sprawia, że zdarzają się fobie lub ataki paniki, następuje zwężenie naczyń krwionośnych włączając naczynia czaszkowe, co znacznie zmniejsza natlenienie tej okolicy. Konsekwencją niewystarczającego natleniania wraz z zatrzymywaniem pozostałości kwasów w nadmiernie używanych mięśniach jest to, że stają się one jeszcze bardziej bolesne i sztywne. Jeśli pacjent narzeka na mięśnie pochyłe, górną część mięśnia czworobocznego, mięsień piersiowy, MOS i dźwigacz łopatki, to zdecydowanie należy zwrócić uwagę na wzorzec oddechowy.  Może on również prowadzić do dysfunkcji żeber, które ze względu na ograniczenia stawów kręgosłupa w miejscu ich przyczepu, nie mogą się odpowiednio poruszać. Ból mogą sprawiać również napięte mięśnie międzyżebrowe, z niemożliwością zaczerpnięcia pełnego oddechu.

Co powoduje trwała hiperwentylacja?

Pacjenci, którzy skarżą się na trwałe napięcie w okolicach karku, okolicy klatki piersiowej i punktami spustowymi zlokalizowanymi w górnej części mięśnia czworobocznego, MOS i mięśnia piersiowego, ze względu na nieprawidłowy wzorzec oddechowy mogą odczuwać również zawroty głowy, wrażliwość na światło, zmęczenie, uczucie niepokoju, a nawet kłopoty z trawieniem. Rozwijają się ograniczenia stawowe, skrócenia powięzi, nadmierne napięcie mięśni – np. prostowników kręgosłupa i równocześnie nadmierne osłabienie mięśni prostych brzucha. Skrócone, napięte mięśnie przyczepiające się w czaszce wprowadzają duże napięcie w miejscach przyczepu, co zmienia potencjał prawidłowego zginania w szwach czaszki.

Obudź przeponę

Przywrócenie normalnego funkcjonowania wymaga działania terapeutycznego skierowanego na rozmaite zmiany, które miały miejsce i na nauczenie pacjenta jak oddychać przeponą. Pomagają również techniki terapii manualnej – masaż tkanek głębokich, rozluźnianie mięśniowo-powięziowe, techniki mobilizacyjne, techniki aktywizujące mięśnie stabilizacyjne (np. poprzeczny brzucha). Należy również pracować z mięśniami oddechowymi pomocniczymi, które są przeciążone w wyniku oddychania torem górnożebrowym.

Niby tylko oddech… a to naprawdę wielka sztuka. I czasem trzeba się jej uczyć od nowa.

„Im głębiej i pełniej oddycha człowiek, tym bardziej jest żywy. Im bardziej jest żywy, tym więcej czuje. Ale gdy jego uczucia są bolesne i nie do wytrzymania, czyni wszytko, żeby uniknąć kontaktu z nimi, stawić im opór i zaprzeczyć ich istnieniu.
Oddycha wtedy płytko, tak by nie czuć.”

„Miłość, seks i serce” A. Lowen

Książka, do której będę wracać:

1. Chaitow: „Manipulacje czaszkowe na tkankach kostnych i tkankach miękkich, teoria i praktyka”, wyd. DBpublishing, 2010 r.