Bramkowa teoria bólu – zrozum walkę z bólem przewlekłym

Ból przewlekły jest jedną z najczęstszych dolegliwości, z jaką pacjenci zgłaszają się do fizjoterapeutów i osteopatów. Szacuje się, że w każdej chwili na dolegliwości bólowe cierpi 10-20% ogólnej populacji ludzi. W zależności od tego, jak mocno są one dokuczliwe, pacjenci szukają pomocy natychmiast lub “odwlekają” reakcję na później. Z bólem niestety jest jak z zepsutym zębem, nieleczony tylko narasta, aż w końcu staje się nie do zniesienia.

W codziennej praktyce, znacznie częściej pracujemy z bólem przewlekłym. Pacjent, u którego dolegliwości trwają bardzo długo, zazwyczaj ma za sobą pewną historię korzystania z zabiegów rehabilitacyjnych i stosowania środków przeciwbólowych. Metody te działają, jednak ból stale nawraca, czasem ze wzmocnioną siłą.

Ból przewlekły a doświadczenia pacjenta

Kiedy ból nie mija, sprawy stają się nieco bardziej skomplikowane niż przy dolegliwościach ostrych:

• pacjent wpada w “koło bólu”, które nie może zostać przerwane ze względu na postęp patologicznych zmian w organizmie,
• ból powoduje ograniczone możliwości ruchowe i narastający strach przed podejmowaniem aktywności fizycznej (kinezjofobia),
• odpoczynek pomaga jedynie na chwilę – po leżeniu, siedzeniu czy spaniu pojawia się wzmożony ból, sztywność, pogorszenie objawów. 

Ból przewlekły może być zatem czynnikiem, przez który pacjenci zniechęcają się do jakiejkolwiek formy ruchu, a podjęcie rehabilitacji przekładają na później, ze względu na strach przed pogorszeniem. Często rozwijają się u nich skłonności depresyjne i obniżone poczucie własnej wartości, co czyni ból przewlekły również problemem o podłożu psychicznym.

W jaki sposób fizjoterapia pomaga pacjentom w bólu przewlekłym?

Aby na co dzień pracować z przewlekłymi dolegliwościami bólowymi, należałoby zrozumieć, dlaczego nasza praca w ogóle działa i pozwala na poprawę stanu pacjenta. Warto zagłębić się również w książki o psychologii, które pomogą nam jeszcze lepiej zrozumieć pacjenta oraz konkretne zależności. 

Podstawą może być bramkowa teoria bólu, przedstawiona przez Ronalda Melzacka i Patricka Walla w 1965 r. Według niej, każdy impuls nerwowy, informujący o bólu (nocyceptywny) musi najpierw przejść przez róg tylny rdzenia kręgowego, który decyduje o tym, czy impuls ma zostać przesłany dalej, czy nie. Według teorii Melzacka i Walla, impulsy czuciowe niepowodujące bólu (takie jak dotyk, pocieranie) są w stanie zamknąć “bramkę” dla impulsów bólowych.

Istnieją dwa rodzaje aferentnych włókien nerwowych, transportujących sygnały bólowe do mózgu:

• a β – o dużej średnicy, zmielinizowane – przewodzące ostry ból

• a δ – o małej średnicy, zmielinizowane – przewodzące wibracje i dotyk

• włókna C – o małej średnicy, niezmielinizowane – przewodzące odczucia bólowe przewlekłe

Wg bramkowej teorii bólu, pobudzając włókna a δ, przewodzących impulsy szybciej niż włókna C można “zablokować” odczuwanie przewlekłych dolegliwości bólowych. Teoria bramkowa bólu może być jedną z podstaw zasadności stosowania terapii manualnej w przewlekłych dolegliwościach bólowych.

Walka z bólem przewlekłym w praktyce

W przewlekłych dolegliwościach bólowych, spowodowanych zmianami degeneracyjnymi, zwyrodnieniowymi lub innymi przyczynami, które nie mogą zostać trwale usunięte, praca fizjoterapeuty może przypominać grę w szachy. Techniki terapeutyczne muszą zostać dobrane w ten sposób, aby skutecznie wyciszać dolegliwości bólowe i niejako “oszukiwać” centralny układ nerwowy pacjenta.

Pomimo chęci, nie zawsze jesteśmy w stanie usunąć pierwotną przyczynę bólu i właśnie wtedy przydatne są techniki stosujące bramkową teorię bólu w praktyce. Oprócz terapii manualnej, dobrym przykładem jest również stosowanie przezskórnych stymulatorów nerwowych (elektrostymulatory mięśni TENS), dzięki którym można uzyskać czasowe zablokowanie przewodzenia bodźców nocyceptywnych.