Analiza chodu w praktyce fizjoterapeuty

Czy zastanawiałeś się kiedyś, jak w ogóle chodzisz? Czy ‘zamiatasz’ nogą, czy twój krok jest sprężysty? Aby poznać tajniki chodu, należy poznać termin ‘chód fizjologiczny’, aby znaleźć punkt odniesienia.

Czym jest chód fizjologiczny? 

Pojęcie „fizjologiczny” wykorzystywane jest dla obu płci, wielu przedziałów wiekowych i wielu odmian geometrii ciała. W badaniu chodu należy więc brać pod uwagę wiek i płeć danej osoby, bo trudno porównać chód starszej kobiety ze sposobem chodzenia młodego, wysportowanego mężczyzny. Nierzadko w badaniach lokomocji odchylenia od normy niekoniecznie muszą być traktowane jako niepożądane i nie zawsze należy podejmować wysiłki zmierzające do zmiany chodu. Wiele zaburzeń chodu może stanowić wyraz kompensacji innych problemów doświadczanych przez pacjentów.

Cechy chodu fizjologicznego

Chociaż chód fizjologiczny cechuje się pewną zmiennością zwłaszcza jeśli chodzi o aktywność mięśni, to z pewnością można mówić o „normalnym wzorcu” chodu i zakresie zmienności jego mierzalnych charakterystyk. Aby człowiek mógł swobodnie chodzić, jego układ ruchu musi utrzymać ciężar ciała w fazie pojedynczego podparcia zarówno na prawej, jak i na lewej nodze. Musi zachować równowagę w fazie pojedynczego podparcia w warunkach statycznych i dynamicznych, wykonać wymach kończyny dolnej do punktu, w którym będzie ona zdolna przejąć ciężar ciała, a także sprawić, aby można było poruszać obiema nogami i przemieścić tułów. Charakterystyczny wzorzec chodu jest produktem skomplikowanych interakcji komponentów nerwowo-mięśniowych oraz szkieletowych. Chód patologiczny może stanowić wynik dysfunkcji wszystkich elementów tego systemu, włączając mózg, rdzeń kręgowy, nerwy obwodowe, mięśnie, stawy i kości. Jeśli pojawia się ból – on również utrudnia normalne poruszanie się.

Boczne pochylenie tułowia

Jak zachowuje się ciało, kiedy tułów pochyla się w stronę jednej kończyny? Taki chód ma na celu zmniejszenie obciążenia mięśni odwodzicieli stawu biodrowego w fazie pojedynczego podparcia. W tej pozycji odwodziciele stawu biodrowego nie wykazują aktywności, a ciężar górnej części ciała rozkłada się równomiernie na obydwie kości udowe. Jeśli podczas chodzenia jedna ze stóp unosi się nad podłożę, sześciokrotnie wzrasta obciążenie lewego stawu biodrowego. Cały ciężar ciała oddziaływuje na lewy staw biodrowy zamiast być dzielonym na obydwa stawy, co generuje przeciwny ruchowi wskazówek zegara moment siły. Do ciężaru tułowia dołącza również ciężar prawej kończyny dolnej. Odwodziciel lewego stawu biodrowego, zwłaszcza mięsień pośladkowy średni, ulegają aktywacji, a w stawie pojawia się siła reakcji na tę aktywację.

Konsekwencje pochylenia w bok

Przy bocznym pochyleniu tułowia, może w stawie biodrowym pojawić się ból, tak jak w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów.  Przy osłabieniu grupy odwodzicieli stawu biodrowego, siła generowana przez nie może okazać się niewystarczająca do ustabilizowania miednicy w fazie pojedynczego podparcia. Będzie ona opadać po stronie stopy uniesionej nad podłoże. Aby zmniejszyć niewydolność mięśni, pojawi się boczne pochylenie tułowia. Osłabienie odwodzicieli może powstawać w wyniku choroby lub urazu bezpośrednio dotykających mięśni i układu nerwowego z nimi związanego.

W przypadku bocznego pochylenia tułowia, zmianie może ulec szerokość kroku, który ulega zwiększeniu. Celem utrzymania środka ciężkości ponad kończyną podporową wykorzystane zostanie boczne pochylenie tułowia, co skutkuje chodem kaczkowatym.

Miej oko na staw biodrowy

Do anomalii chodu, oprócz bocznego pochylenia tułowia, pochylenia tułowia w przód lub w tył, pojawiają się również zaburzenia rotacji stawu biodrowego. Ta dysfunkcja obejmuje swoim zasięgiem całą kończynę, która w efekcie obejmuje całą kończynę i nadmierny zewnętrzny lub wewnętrzny kąt stopy. Modyfikacje wzorca chodu mogą obejmować zarówno kończynę podporową, jak i wymachową. Zaburzenia ruchów rotacji stawu biodrowego mogą wynikać z trzech przyczyn – z dysfunkcji mięśni rotatorów, zaburzenia kontaktu stopy z podłożem, a także istnienia odległych problemów domagających się kompensacji ze strony biodra. Zaburzenia czynności mięśni rotatorów stawu biodrowego zazwyczaj obejmują ich osłabienie lub napięcie spastyczne. Przykładowo nierównoważony tonus bocznej i przyśrodkowej części mięśni kulszowo-goleniowych prowadzi do ustawienia całej kończyny dolnej w rotacji wewnętrznej lub zewnętrznej.

Biodro a stopy

Na ustawienie stawu biodrowego w płaszczyźnie poprzecznej może wpływać cały szereg nieprawidłowego ustawienia stóp. Utrwalona stopa szpotawa, lub też związana z osłabieniem mięśni strzałkowych, prowadzi do wewnętrznej rotacji całej kończyny dolnej, kiedy jest ona obciążona. Stopa koślawa a także osłabienie mięśni piszczelowych, przedniego i tylnego spowoduje rotację zewnętrzną całej kończyny.

Zewnętrzna rotacja stawu biodrowego może być wykorzystywana w celu skompensowania niewydolności mięśnia czworogłowego uda, by zmienić kierunek oddziaływania siły generowanej przez niego na staw kolanowy. Stanowi ona alternatywę dla pochylenia tułowia w przód. Rotacja zewnętrzna z kolei wspomaga zginanie stawu biodrowego angażując w nie także przywodziciele. Osoby wykazujące niewydolność mięśnia trójgłowego łydki mogą również nadmiernie rotować staw biodrowy, aby umożliwić mięśniom strzałkowym przejęcie roli zginaczy podeszwowych stawu skokowego.

Analiza chodzenia jest niezbędna do diagnostyki wielu dysfunkcji związanych z aparatem ruchu.  Najbardziej zaznacza się w leczeniu porażeń mózgowych, ale przydatna jest również w innych schorzeniach neurologicznych i mięśniowo-szkieletowych. Dobrze przyjrzeć się jak chodzimy, bo jest to przydatne narzędzie w pracy z pacjentem.

Cenne treści: D.Levine – ” Whittle. Analiza chodu” – wyd. Elsevier, Wrocław 2014 r.